Creativiteit en psychische problemen
Rachmaninoff in therapie
Wie zich verdiept in de wereld van de kunsten, komt een groot aantal kunstenaars tegen dat lijdt aan een of andere psychische stoornis. Iedereen kent wel het verhaal van Vincent van Gogh, die uiteindelijk zijn oor afsneed, opgenomen werd in de psychiatrische inrichting van Saint-Remy en daar de meest kleurrijke schilderijen uit zijn hele oeuvre fabriceerde.
Ook Sergei Rachmaninoff (1873 - 1943) was zo'n kunstenaar. Hij worstelde zijn hele leven met depressie. De eerste symptomen hiervan werden voor het eerst opgemerkt door zijn familie en vrienden na de dood van zijn idool, Tsjaikovski, in 1894. Net nu zijn carriere van start ging, was hij vatbaar voor aanvallen van depressie en apathie. Tijdens deze periodes componeerde hij nog maar sporadisch en hij kortte zelfs een pianotour in, omdat hij de interesse en het plezier in het pianospelen verloor.
Jarenlang ging Rachmaninoff op dezelfde manier met zijn depressie om als alle mensen in de eeuwen voor moderne therapieen dat deden: hij leefde ermee, dealde ermee zo goed en kwaad als dat ging en probeerde verder te gaan. Maar toen kwam de gebeurtenis die alles verergerde: de totale ramp van de premiere van zijn eerste symfonie. Deze symfonie werd op 5 maart 1897 voor het eerst publiek opgevoerd in Sint-Petersburg onder leiding van dirigent Alexander Glazoenov. Rachmaninoff was 24. Het werd een complete mislukking. Rachmaninoff zelf, gekweld, verliet de zaal voor de uitvoering ten einde was. Glazoenov zou dronken zijn geweest. Het werk werd afgekraakt, door zowel journalisten als componisten.
De volgende drie jaren bevond Rachmaninoff zich in een neerwaartse spiraal - hij componeerde nauwelijks en trad zelden op. In het vroege voorjaar van 1900 stelde Rachmaninoff's tante hem voor om eens de nieuwe behandeling van Sigmund Freud te proberen, de zogenaamde psychoanalyse. Rachmaninoff volgde het advies van zijn tante op en ging in behandeling bij de therapeut Nicolai Dahl. Diezelfde zomer was hij alweer aan het componeren geslagen, en enkele maanden later zat hij alweer aan de piano voor een publiek, het vertrouwen hersteld, en hij speelde er de eerste ideeen voor wat zijn 2e pianoconcert zou gaan heten, misschien wel zijn beroemdste werk. Toen hij dit Pianoconcert no.2 in C mineur klaar had, droeg hij het op aan zijn therapeut Dahl.
Er lijkt een verband te bestaan tussen psychische problemen en creativiteit. Het leven van Rachmaninoff laat ons zien dat soms mensen die hun psychische problemen het hoofd weten te bieden, in staat zijn tot het maken van prachtige dingen, zoals muziek, een schilderij of wat dan ook. Depressie wordt dan niet het einde van alle mogelijkheden, maar de overgang naar nieuwe mogelijkheden.